- Đơn vị chủ trì: Cục Quản lý, Giám sát bảo hiểm, Bộ Tài chính
- Chủ nhiệm nhiệm vụ: ThS. Doãn Thanh Tuấn
- Năm giao nhiệm vụ: 2018/ Mã số: 2018-47
1. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu
Sau hơn 20 năm hình thành và phát triển, thị trường bảo hiểm (TTBH) Việt Nam không ngừng hoàn thiện và lớn mạnh, là kênh huy động vốn dài hạn hữu hiệu của nền kinh tế, góp phần phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Để đáp ứng nhu cầu tham gia bảo hiểm của người dân, mạng lưới các doanh nghiệp bảo hiểm (DNBH) đã được hình thành khá nhanh, từ duy nhất 01 DNBH thuộc sở hữu của Nhà nước là Bảo Việt (trước năm 1993), đến hết năm 2018, TTBH Việt Nam đã có 64 doanh nghiệp kinh doanh bảo hiểm và 01 chi nhánh DNBH phi nhân thọ nước ngoài với gần 1.200 sản phẩm bảo hiểm nhân thọ, phi nhân thọ và bảo hiểm sức khỏe phục vụ nhu cầu tham gia bảo hiểm đa dạng, phong phú của người dân.
Để giữ vững được sự phát triển ổn định của TTBH, việc xây dựng Chiến lược phát triển TTBH trong từng giai đoạn luôn được Chính phủ quan tâm và coi đây là một nhiệm vụ trọng tâm. Thực hiện Quyết định số 193/QĐ-TTg ngày 15/2/2012 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Chiến lược phát triển TTBH giai đoạn 2011 - 2020, Bộ Tài chính đã ban hành kế hoạch hành động để triển khai các hoạt động theo đúng kế hoạch. Kết thúc giai đoạn trung hạn 2011 - 2015, nhằm tổng kết, định vị rõ vai trò của bảo hiểm để tiếp tục hoàn thiện các công cụ giải pháp, thực hiện được các mục tiêu của Chiến lược, Cục Quản lý, Giám sát bảo hiểm đã tiến hành tổng kết, đánh giá kết quả của TTBH trên những mặt đã đạt được, chỉ ra các thách thức cho thị trường trong thời gian tới, từ đó đề xuất những giải pháp về thể chế, quản lý, giám sát và năng lực quản trị điều hành, khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp. Trên cơ sở đó, Bộ Tài chính đã có Báo cáo số 62/BC-BTC ngày 5/7/2016 báo cáo Thủ tướng chính phủ kết quả tình hình triển khai thực hiện chiến lược phát triển TTBH giai đoạn 2011 - 2015 và các giải pháp thực hiện trong giai đoạn 2016 - 2020. .
Bên cạnh đó, Cục Quản lý, Giám sát bảo hiểm cũng đã phối hợp với các đơn vị trong Bộ để xây dựng kế hoạch triển khai thực hiện các giải pháp phát triển TTBH Việt Nam giai đoạn 2016 - 2020. Ngày 23/5/2016, Bộ trưởng Bộ Tài chính đã ký ban hành Quyết định số 1139/QĐ-BTC về việc phê duyệt kế hoạch triển khai thực hiện các giải pháp phát triển TTBH Việt Nam giai đoạn 2016 - 2020.
Tiếp nối những kết quả đã đạt được sau 05 năm thực hiện Chiến lược theo Quyết định số 193/QĐ-TTg, việc nghiên cứu về định hướng phát triển TTBH đến năm 2030 là rất cần thiết, xuất phát từ định hướng phát triển TTBH của Đảng và Nhà nước, thực trạng phát triển của TTBH trong giai đoạn vừa qua và từ yêu cầu phát triển TTBH theo Chiến lược phát triển đến năm 2020. Do vậy, việc thực hiện đề tài “Nghiên cứu xây dựng Chiến lược phát triển TTBH Việt Nam đến năm 2030” có ý nghĩa quan trọng cả về lý luận và thực tiễn.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu tổng quan TTBH Việt Nam và một số quốc gia trên thế giới; đánh giá kết quả thực hiện Chiến lược giai đoạn 2011 - 2020 để làm cơ sở nghiên cứu và đề xuất mục tiêu, chiến lược phát triển TTBH Việt Nam giai đoạn 2021 - 2030.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: Chiến lược phát triển TTBH Việt Nam đến năm 2030.
Phạm vi nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu tình hình hoạt động của TTBH Việt Nam giai đoạn 2011 - 2019, xu hướng phát triển của TTBH Việt Nam, TTBH quốc tế; đánh giá tình hình thực hiện Chiến lược phát triển TTBH Việt Nam giai đoạn 2011 - 2020, từ đó đề xuất các giải pháp Chiến lược phát triển TTBH Việt Nam đến năm 2030.
4. Kết quả nghiên cứu
(1)Đề tài đã khái quát lý luận cơ bản về khoa học xây dựng chiến lược phát triển TTBH, tập trung vào việc làm rõ bản chất, các nhân tố cấu thành, các yếu tố ảnh hưởng và phân tích vai trò của TTBH Việt Nam. Theo đó, TTBH là tổng thể các mối quan hệ trên cơ sở cung cấp sản phẩm bảo hiểm giữa DNBH với các cá nhân và tổ chức nhằm đáp ứng nhu cầu của nhau và thường được thực hiện qua các trung gian bảo hiểm. TTBH được hình thành dựa trên 7 nhân tố: (i) Hệ thống khung khổ pháp lý vận hành TTBH; (ii) Các sản phẩm bảo hiểm; (iii) Các DNBH; (iv) Các tổ chức, cá nhân mua bảo hiểm; (v) Các đại lý trung gian; (vi) Các cơ quan quản lý nhà nước về bảo hiểm; (vii) Các hiệp hội bảo hiểm. Đề tài cũng phân tích rõ tác động của 5 nhóm nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển của TTBH bao gồm: (i) Sự phát triển của nền kinh tế - xã hội; (ii) Định hướng và chính sách pháp luật của Nhà nước; (iii) Sự quản lý của Nhà nước; (iv) Dân số và sự biến đổi cơ cấu dân số; (v) Mức độ hội nhập của nền kinh tế. Các nhân tố này vừa tạo cơ hội, vừa tạo thách thức cho các DNBH, điều quan trọng là các DNBH là phải căn vào tình hình thực tế để đưa ra các giải pháp phù hợp.
Bên cạnh đó, đề tài đã phân tích vai trò của TTBH Việt Nam đến sự phát triển kinh tế - xã hội đất nước, theo đó TTBH sẽ góp phần thực hiện chính sách ổn định kinh tế vĩ mô; hỗ trợ cho các chính sách an sinh xã hội; bảo vệ tài chính cho các nhà đầu tư; thúc đẩy hội nhập và hợp tác kinh tế quốc tế; thực hiện các chương trình mục tiêu, nhiệm vụ cấp bách của Chính phủ.
(2) Đề tài nghiên cứu sự phát triển của TTBH ở một số quốc gia như Hoa Kỳ, Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc, qua đó rút ra một số nhận định làm cơ sở cho việc hoạch định chiến lược phát triển TTBH Việt Nam, bao gồm: Sự phát triển TTBH phụ thuộc vào mức độ phát triển của nền kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia; bảo hiểm phi nhân thọ phát triển nhanh và bao trùm mọi lĩnh vực của đời sống, nhu cầu phát triển các sản phẩm bảo hiểm rủi ro do thiên tai ngày càng tăng; sự phát triển của bảo hiểm nhân thọ phụ thuộc vào nhân chủng học của quốc gia, mức độ thu nhập của người dân; nhu cầu các sản phẩm bảo hiểm trong lĩnh vực khoa học, công nghệ ngày càng tăng.
(3) Đề tài đã đánh giá tình hình thực hiện chiến lược phát triển TTBH Việt Nam giai đoạn 2011 - 2020 dựa trên mục tiêu tổng quát, các mục tiêu cụ thể và các chỉ tiêu cụ thể của TTBH Việt Nam. Qua đó cho thấy, TTBH phát triển phù hợp với định hướng phát triển nền kinh tế - xã hội và tài chính quốc gia trong từng thời kỳ, bảo đảm thực hiện các cam kết quốc tế; tăng cường tính an toàn, bền vững và hiệu quả của thị trường và khả năng đáp ứng nhu cầu bảo hiểm đa dạng của các tổ chức, cá nhân, góp phần ổn định nền kinh tế và bảo đảm an sinh xã hội; tiếp cận các chuẩn mực, thông lệ quốc tế về kinh doanh bảo hiểm và từng bước thu hẹp khoảng cách phát triển với các quốc gia trong khu vực. Hệ thống cơ chế, chính sách về kinh doanh bảo hiểm được xây dựng tương đối đầy đủ, minh bạch, bình đẳng và đồng bộ, tạo thuận lợi cho sự phát triển của thị trường. Tính an toàn của hệ thống, hiệu quả hoạt động và năng lực cạnh tranh của các DNBH được nâng cao. Sản phẩm bảo hiểm trên thị trường được đa dạng hóa với hơn 1.400 sản phẩm. Chất lượng và tính chuyên nghiệp của các đại lý phân phối bảo hiểm được chú trọng và nâng cao. Mô hình tổ chức quản lý TTBH được kiện toàn về chức năng, nhiệm vụ.
Đối với kết quả thực hiện các chỉ tiêu cụ thể, doanh thu phí bảo hiểm tăng bình quân 20%/năm trong giai đoạn 2011 - 2020, đạt 3,24% GDP vào năm 2019. Tổng dự phòng nghiệp vụ tăng bình quân 21%/năm trong giai đoạn 2011 - 2019, đạt 285.965 tỷ đồng (năm 2019), gấp 5,1 lần so với năm 2010. Tổng số tiền đầu tư trở lại nền kinh tế tăng bình quân 19%/năm trong giai đoạn 2011 - 2019, đạt 376.555 tỷ đồng (năm 2019).
(4) Đề tài đã đánh giá những kết quả đạt được của việc thực hiện Chiến lược phát triển TTBH Việt Nam giai đoạn 2011 - 2020 với các thành tựu: (i) Khung khổ pháp lý về kinh doanh bảo hiểm dần được hoàn thiện theo hướng đơn giản hóa và giảm bớt thủ tục hành chính, tạo môi trường pháp lý đồng bộ, công khai, minh bạch và bình đẳng; (ii) Công tác quản lý, giám sát nhà nước về kinh doanh bảo hiểm được đẩy mạnh theo hướng kết hợp giữa quản lý, giám sát từ xa và kiểm tra tại chỗ, tăng cường đối thoại trực tiếp với doanh nghiệp để giải quyết kịp thời khó khăn, vướng mắc, hỗ trợ doanh nghiệp phát triển; (iii) Các DNBH hoạt động an toàn, hiệu quả; năng lực cạnh tranh ngày càng được cải thiện; (iv) TTBH đạt mức tăng trưởng cao và ổn định, bình quân 20%/năm, hoàn thành các mục tiêu đề ra tại Chiến lược phát triển thị trường đến năm 2020.
Các tồn tại, hạn chế cũng được đề tài chỉ ra, bao gồm: (i) Một số nội dung của hệ thống pháp luật chưa bắt kịp với sự phát triển nhanh của thị trường tài chính trong nước và quốc tế; (ii) Mô hình quản lý, giám sát theo tính tuân thủ, chưa có các cơ chế quản lý, giám sát trên cơ sở rủi ro tương ứng với cơ chế quản lý vốn nhằm chủ động kiểm soát nguy cơ rủi ro của các DNBH; (iii) Chất lượng và tính chuyên nghiệp của kênh phân phối đại lý chưa cao; (iv) Nhận thức và ý thức về bảo hiểm của các tổ chức, cá nhân, người tham gia bảo hiểm còn hạn chế, do công tác tuyên truyền chưa được thực hiện đồng bộ, tổng thể trong toàn ngành; (v) Năng lực quản trị, khả năng cạnh tranh của các DNBH còn thấp, hiệu quả chưa cao; (vi) Các sản phẩm thiếu tính linh hoạt, khó điều chỉnh, chia nhỏ theo nhu cầu của khách hàng.
Đề tài đã chỉ rõ các nguyên nhân dẫn đến các tồn tại hạn chế trên bao gồm: (i) Chưa có các chính sách ưu đãi để khuyến khích DNBH mở rộng kinh doanh tại các vùng sâu, vùng xa hoặc đầu tư vào các sản phẩm bảo hiểm an sinh xã hội hoặc đầu tư vào các sản phẩm bảo hiểm cho người có thu nhập thấp, sản phẩm bảo hiểm y tế; (ii) Hầu hết các DNBH phi nhân thọ trong nước hiện nay vẫn áp dụng mô hình quản lý phi tập trung, phân cấp nhiều cho các chi nhánh, văn phòng đại diện; (iii) Nguồn nhân sự có chuyên môn cao còn thiếu, đặc biệt là đội ngũ chuyên gia tính toán tại các DNBH phi nhân thọ; (iv) Chưa có cơ quan chuyên trách về phòng chống gian lận bảo hiểm nên nhiệm vụ hỗ trợ pháp lý DNBH trong phòng chống gian lận bảo hiểm, hỗ trợ tư vấn pháp lý; (v) Một số doanh nghiệp trong nước chưa có ý thức tuân thủ; chưa chủ động trong việc quản trị doanh nghiệp, quản trị rủi ro; thiếu công cụ để đánh giá và chưa chủ động quản lý, giám sát; (vi) Các DNBH chưa chủ động trong việc đa dạng hóa danh mục sản phẩm bảo hiểm theo nhu cầu của các tổ chức, cá nhân.
(5) Trên cơ sở phân tích bối cảnh quốc tế, bối cảnh trong nước ảnh hưởng đến sự phát triển của TTBH Việt Nam; nhận diện được những thuận lợi, khó khăn đối với TTBH giai đoạn 2021 - 2030; đồng thời căn cứ vào các mục tiêu, nguyên tắc, định hướng phát triển TTBH Việt Nam giai đoạn 2021 - 2030, đề tài đã đề xuất các nhóm giải pháp phát triển TTBH và lộ trình thực hiện đến năm 2030, cụ thể là: (1) Đối với cơ quan quản lý nhà nước: Tập trung hoàn thiện hệ thống pháp luật kinh doanh bảo hiểm; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin; nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước. Các giải pháp được triển khai theo 02 giai đoạn 2021 - 2026 và 2026 - 2030. (2i) Đối với các DNBH: Trong giai đoạn 2021 - 2015, cần nâng cao năng lực hoạt động của DNBH thông qua việc đổi mới mô hình quản lý tài chính và tính minh bạch thông tin. Trong giai đoạn 2026 - 2030, cần nâng cao tính an toàn hệ thống, năng lực cạnh tranh và hiệu quả hoạt động, nâng cao tính tuân thủ pháp luật của các DNBH, tăng cường hợp tác trong hoạt động kinh doanh của các DNBH. (3i) Đối với toàn thị trường: Phát triển sản phẩm và nâng cao chất lượng kênh phân phốikhuyến khích sử dụng, ứng dụng công nghệ thông tin nhằm chuẩn mực hóa các hoạt động và giao dịch bảo hiểm trên thị trường, nâng cao hiệu quả hoạt động bảo hiểm; phát triển và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong lĩnh vực kinh doanh bảo hiểm. (4) Đối với Hiệp hội bảo hiểm Việt Nam: Trong giai đoạn 2021 - 2025, phát huy vai trò đầu mối của toàn thị trường trong việc tổng hợp ý kiến, phản ánh và đề xuất của các thành viên hội nghề nghiệp về cơ chế, chính sách, giải pháp phát triển TTBH, cầu nối với các cơ quan có liên quan để thực thi chính sách hiệu quả. Giai đoạn 2026 - 2030, đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến về vai trò, ý nghĩa, sự cần thiết của bảo hiểm, cũng như pháp luật về kinh doanh bảo hiểm đối với các cơ quan, ban ngành, tổ chức, cá nhân và toàn dân.
Nguồn: https://mof.gov.vn/webcenter/portal/vclvcstc/pages_r/l/chi-tiet-tin?dDocName=MOFUCM187176